p-ISSN: 1305-4600
e-ISSN: 2792-0909
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Yayıncı: Sosyal Politikalar ve Ekonomi Derneği

Kadim Bir Gelenekten Yeni Bir Yapılanmaya: Bir Cumhuriyet Kurumu Olarak Diyanet İşleri Başkanlığı

Kadim Bir Gelenekten Yeni Bir Yapılanmaya: Bir Cumhuriyet Kurumu Olarak Diyanet İşleri Başkanlığı

Article Sidebar

Ömer Yılmaz
İhsan Koçak
Nasıl Atıf Yapılır
Yılmaz, Ömer ., & Koçak, İhsan. (2022). Kadim Bir Gelenekten Yeni Bir Yapılanmaya: Bir Cumhuriyet Kurumu Olarak Diyanet İşleri Başkanlığı. Demokrasi Platformu, 11(37), 244–281. Geliş tarihi gönderen https://www.demokrasiplatformu.com/dergi/article/view/265


Özet

Diyanet İşleri Başkanlığı Türkiye’de halen yürürlükteki anayasanın 136. Maddesi’nde ifadesini bulan resmî bir kurumdur. Bu haliyle Diyanet genel idari yapı içinde, laiklik ilkesi doğrultusunda her tür siyasi görüş dışında kalarak milli birlik ve beraberliği amaç edinen ve özel kanun maddesinin verdiği yetki ve sorumluluk çerçevesinde görevini yerine getirmektedir. İlgili kanun Diyanet’e; “İslam dininin inançları, ibadet ve ahlak esasları ile ilgili işleri yürütmeyi, din konusunda toplumu aydınlatmayı ve ibadet yerlerini yönetmekle” sorumlu tutmaktadır. 3 Mart 1924 tarihinde kurulan ve neredeyse Cumhuriyetle yaşıt olan Diyanet merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatıyla başta ülkemizin en küçük mezrası olmak üzere Avrupa, Afrika ve Balkanlarda yaklaşık 120 ülkeye hizmet götürmektedir. Kuruluşundan bu yana çeşitli evrilmeler geçiren Diyanet İşleri Başkanlığı halen 18. Başkan tarafından yönetilmektedir. Başkanlık, anayasal bir kurum olarak toplumun her kesimine mezhep ve meşrep ayrımı gözetmeksizin hizmet sunmaya devam etmektedir. Bu haliyle kurum bir temsil makamı değil; bir hizmet birimidir. Diyanet zaman zaman farklı kesimler tarafından eleştirilse de Türk toplumunun büyük bir kesimi tarafından hüsnü kabul görmektedir. Kökü her ne kadar Osmanlı geleneğine bağlı olsa bile “Diyanet İşleri” adıyla ilk kez Cumhuriyet idaresiyle birlikte vücut bulan Başkanlık, istihdam ettiği personel sayısı, hizmetlerine ayrılan bütçe, en küçük yerleşim biriminde dahi bazen devletin tek resmi mümessili olarak faaliyet göstermesi açısından özenle korunması gereken bir müessesedir. Diyanet, bünyesinde istihdam ettiği akademik, tecrübeli ve birikimli personeliyle vatandaşa sahih dini bilgi sunmakta, geleneğine sadık, günceli de takip eden yapısıyla Türk Cumhuriyeti Devleti’nin sosyo-kültürel ve dini hayatının ayrılmaz bir parçası olarak varlığını devam ettirmektedir.

Referanslar

Ahterî, Mustafa. Ahterî-yi Kebir, Ankara: TDK Yayınları 2017.

Akseki, Ahmet Hamdi. “Din Tedrisatı ve Dini Müessesler Hakkında Bir Rapor 1”. Sebilürreşad Dergisi. 4/1, 1951. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/775196

Aksoy, Mehmet. Şeyhülislamlıktan Diyanet İşleri Başkanlığı’na Geçiş. Köln: Önel Yayınevi, 1998.

Akyıldız, Ali. “Şerîyye ve Evkaf Vekâleti”, Diyanet İslam Ansiklopedisi İstanbul: 2010, 39/7-8.

APK. Araştırma Planlama ve Koordinasyon Daire Başkanlığı. Diyanet İşleri Başkanlığı 2003 Yılı İstatistikleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2004.

APK. Araştırma Planlama ve Koordinasyon Daire Başkanlığı. Kuruluşundan Günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1999.

Aslanpay, Nail. Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluşu, Çalışması ve Birimlerin Tanıtılması 1924-1973. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1973.

Ateş, Süleyman. “Soruşturma”. İslamiyat Dergisi 5/1, 2001.

Aydın, Ömür. “Diyanet İşleri Başkanlığı Üzerine Bir Tartışma”, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Erzurum 2019, c. 33, Sayı 3, 891-918.

Aydın, Mehmet S. “Avrupa Birliği Din ve Diyanet”. İslamiyat Dergisi 5/1, 2001. https://dergipark.org.tr/tr/pub/eskiyeni/issue/36908/423480

Aydın, M. Akif. “Kânûn-i Esâsî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 24. İstanbul: 2001. (Erişim 07.11.2022)

Aytürk, Nihat- Çelik, Yaşar-Şahin Arslan, Enver. “Diyanet İşleri Başkanlığının Teşkilat Tarihçesi”. Diyanet Dergisi. 25/1, 1989. http://katalog.idp.org.tr/yazarlar/64752/yasar-celik

Ayvalı, Ramazan-Gürtaş, Ahmet-Tabakoğlu, Ahmet. Din Eğitimi Alt Komisyonu Raporu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1983.

Bardakoğlu, Ali. “Cumhuriyetin 80. Yılında Diyanet İşleri Başkanlığı Paneli”. Diyanet Aylık Dergi Haber Bülteni. Sayı: 160, 2004.

Bardakoğlu, Ali. 21. Yüzyıl Türkiye’sinde Din ve Diyanet. Cilt 2. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.

Başgil, Ali Fuat. Din ve Laiklik. 8. Baskı. İstanbul: Yağmur Yayınları, 2007.

BCA. Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü Evrakı (030.10.0.0), 26.151.4.

Bozkurt, Turan. Atatürk’ün İslam’a Hizmetleri. İstanbul: Yılmaz Kitapevi, 2015.

Bulut, Mehmet. “Birinci Meclis Dönemi Din Hizmetleri”. Diyanet Aylık Dergisi. Sayı: 28, 1993. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/582982

Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi 2009.

DİB. Diyanet İşleri Başkanlığı. 2021 Yılı İdare Faaliyet Raporu. (Erişim 08.12.2022). http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/5CR2e+DIB_2021_FR.pdf

DİB. Diyanet İşleri Başkanlığı. 2022 Yılı Performans Programı. (Erişim 01.01.2022). http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/05PgO+2022_Performans_Programi.pdf

DİB. Diyanet İşleri Başkanlığı. Başlangıçtan Günümüze Görev Yapan Başkanlar ve Görev Yılları. (Erişim: 06.12.2022). https://tr.wikipedia.org/wiki/Diyanet_%C4%B0%C5%9Fleri_Ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1

DİB. Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İstatistikleri Resmi İstatistik Programı. (31.12.2021). https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/sayfa/57/istatistikler

DİB. Diyanet İşleri Başkanlığı. Kuruluş ve Tarihçe. (Erişim 11.11.2022). https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/1/diyanet-isleri-baskanligi-kurulus-ve-tarihcesi

DİB. Diyanet İşleri Başkanlığı. Kurumsal Teşkilat Şeması. (Erişim 17.11.2022). https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/TeskilatSemasi/4

Doğan, Mehmed D. Doğan Büyük Türkçe Sözlük, 25. Baskı, Ankara: Yazar Yayınları, 2004.

Dursun, Davut. Din Bürokrasisi: Yapısı, Konumu ve Gelişimi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.

Düstur, 3. Tertip, Cilt 5. 1953.

Erşahin, Seyfettin. Bir Cumhuriyet Kurumu Olarak Diyanet İşleri Başkanlığının Tarihi Kökeni. (Ümmet Yapısından Millet Yapısına). Din Hizmetleri ve Din Eğitiminde Türkiye Tecrübesi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020, 9-46.

Ertan, Veli. “Tarihte Şer’iye ve Evkâf Vekilleri”, Diyanet Dergisi, c. 8, (Sayı 78-79), Ankara 1968.

Gotthard, Jaschke. Yeni Türkiye’de İslamlık, ter. Hayrullah Örs. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1972.

Gökbilgin, M. Tayyip. Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış. İstanbul: İstanbul Üni. Edebiyat Fak. Yayınları, 1977.

Gözaydın, Iştar. Türkiye’de Din Devlet İlişkilerinin Yeniden Düzenlenmesi”. Din-Devlet İlişkileri ve Tüğrkiye’de Din Hizmetlerinin Yeniden Yapılanması Uluslararası Sempozyumu. 26-27 Mart. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi, 1998.

Gözaydın, İştar. Diyanet: Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.

Kahraman, Hakan. Sosyolojik Açıdan Diyanet İşleri Başkanlığı Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1993.

Kara, İsmail. Şeyh Efendinin Rüyasındaki Türkiye. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.

Koç, Ahmet. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve Yaygın Din Eğitimi”, Din Hizmetleri ve Din Eğitiminde Türkiye Tecrübesi, Ankara: DİB Yayınları, 2020.

Komisyon, Kuruluşundan Günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1999.

Komisyon. “Bir Tür Laiklik: Diyanet İşleri Başkanlığı”. ed. M. Tunçay. 75 Yılda Düşünceler, Tartışmalar. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1999.

Komisyon. Diyanet İşleri Başkanlığı Mevzuatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1989.

Komisyon. Son 10 Yılda Diyanet İşleri Başkanlığı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2002.

Kutay, Cemal. Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevi Mimarları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.

Kutlu, Sönmez. “Bilinmeyen Yönleriyle Türk Din Bilgini: İmâm Mâturîdî”, Dini Araştırmalar, Ocak-Nisan 2003, c. 5, (Sayı 15), 5-28.

Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004.

Ortaylı, İlber. Osmanlı Devleti’nde Kadı. Ankara: Turhan Kitapevi, 1994.

Öcal, Mustafa. Dünden Bugüne Din Görevlileri ve Mesleki Yeterlikleri”. Yaygın Din Eğitiminin Sorunları Sempozyumu. 28-29 Mayıs. Kayseri: İbav Yayınları, 2002.

Özon, Mustafa Nihat. Küçük Osmanlıca Türkçe Sözlük, İstanbul: Inkılap Kitabevi 1988.

Öztürk, Naif. “Şeriye ve Evkaf Vekâleti”. Atatürk Ansiklopedisi (Erişim 12.11.2022). https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/seriye-ve-evkaf-vekaleti/

Öztürk, Şükrü. “Kur’an Kurslarının Eğitim ve Kültür Hayatımıza Katkıları”. İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM). İstanbul: 2020. (Erişim 15.12.2022).

Sarıkaya, M. Saffet. “Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlarında Mezhebi Tutum ve Eğilimler”, Journal of Islamic Research 2018; 29 (2): 268-287.

Sarıkoyuncu, Ali. Millî Mücadelede Din Adamları. Cilt 2. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.

Şemseddin Sami. Kâmûs-i Türkî, İstanbul: Kapı Yayınları 2009.

TBMM. Türkiye Büyük Millet Meclisi. Zabıt Ceridesi. Cilt 6, 2. Devre. Çağrı No: 1957 SB 267.

TBMM. Türkiye Büyük Millet Millet Meclisi. İcra Vekillerinin Sureti İntihabına Dair Kanun; Ceridei Resmiye ile Neşir ve İlâmı. No: 1, 7 Şubat 1337.

TBMM. Türkiye Büyük Millet Meclisi. Zabıt Ceridesi, Cilt 1. 2. Devre. Çağrı No: 3.5.1336.

TBMM. Türkiye Büyük Millet Meclisi. “Cami Hizmetleri Nizamnamesi”. 12 Ağustos 1928 Tarih, 205 sayı, No: 6995. https://www.tbmm.gov.tr/Yasama/Kanunlar

TBMM. Türkiye Büyük Millet Meclisi. Düstur, Üçüncü tertip. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/71

TBMM. Türkiye Büyük Millet Meclisi. Evkaf Umum Müdürlüğünün 1931 Malî Senesi Bütçe Kanunu. Sayı: 1821, No: 1827, Md. 6. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc010/kanuntbmmc010/kanuntbmmc01001827.pdf

TBMM. Türkiye Büyük Millet Meclisi. Şer’iye ve Evkâf ve Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekâletleri’nin İlgasına Dair Kanun. Sayı: 2/303, No: 429, Md. 1. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc002/kanuntbmmc002/kanuntbmmc00200429.pdf

TDV. Türkiye Diyanet Vakfı. Kurumsal Tarihçe. (12.11.2022). https://tdv.org/tr-TR/kurumsal/

TDV. Türkiye Diyanet Vakfı. Vakfın Cami İnşaatları. (05.10.2022). https://tdv.org/tr-TR/dunyanin-dort-bir-yaninda-tdvnin-insa-ettigi-camilerde-ezan-sesi-yankilaniyor/

Tosun, Cemal. Din ve Kimlik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 1988.

Üçer, Cenksu. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve Dinî Söylemi-Diyanet Gazetesi ve Diyanet Aylık Dergi Başyazıları Örnekleminde”, İlahiyat Akademi, Aralık 2021 (14), 23-104.

Vergin, Nur. Türkiye ve Avrupa’da İslam Devlet ve Modern Toplum. İstanbul: Kondrad Adenauer Stiftung Yayınları, 2004.

Yakut, Esra. Şeyhülislamlık: Yenileşme Döneminde Devlet ve Din. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.

Yavuzer, Hasan. Diyanet İşleri Başkanlığının Kurumsal Yapılanması İçinde Cami Hizmetlerine Sosyolojik Bir Bakış”. Akademik Araştırma ve Dayanışma Derneği Dergisi. Sayı: 12, 2008. https://acikerisim.nevsehir.edu.tr/bitstream/handle/20.500.11787/4440/Hasan%20Yavuzer%20son%20175-199.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.

Yeğin, Abdullah. Yeni Lügat. İstanbul: Hizmet Vakfı Yayınları, 1992.

Yılmaz, Ömer. “Yurtdışı Cami ve Cami Dışı Din Hizmetleri”. Diyanet İlmi Dergi. Sayı: 42, 2006. https://avesis.aybu.edu.tr/yayin/d7e3ec1d-ecaa-403b-9170-fd8bbaceb316/yurtdisi-cami-ve-cami-disi-din-hizmetleri

Yücel, İrfan. “Diyanet İşleri Başkanlığı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 46. İstanbul: 1994. (Erişim 03.11.2022). https://islamansiklopedisi.org.tr/diyanet-isleri-baskanligi

Yücel, İrfan. “İmam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 46. İstanbul: 2000. (Erişim 07.11.2022) https://islamansiklopedisi.org.tr/imam#3-cumhuriyet-doneminde-imamlik

Yücel, Fatih. “Fetvanın Değişim Gerekçelerine Güncel Bir Bakış -Din İşleri Yüksek Kurulu Karar ve Fetvaları Örnekliği”, Diyanet İlmî Dergi, Sayı 58 (2022): 1125-1156.

Article Details