Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Demiryolları Politikalarında Kırılma: Marşal Planı
Article Sidebar
Özet
Türkiye’nin demiryolları politik geçmişi hakkında daha önce kaleme aldığımız “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Demiryolu Politikaları” adlı makalemizde her iki döneme ait politikalar üzerinde durularak, demiryollarının gelişimi incelenmişti. Gerek Osmanlı İmparatorluğu gerekse de Cumhuriyet dönemlerinde demiryollarının gelişimine büyük önem verilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu, demiryolları teknolojisini geliştirmek için 19. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren girişimlerde bulunmuş, önemli projeleri hayata geçirmiştir. Cumhuriyet Türkiye’si ise ülkenin ulaşım sorununun çözümünde demiryolları ağının geliştirilmesini Cumhuriyet’in en öncelikli konularının içerisinde değerlendirmiştir. Cumhuriyet, hem yeni projeleri hayata geçirmiş hem de Osmanlı döneminden kalan ve yabancı şirketlerin elinde bulunan demiryolu hatlarını millîleştirilmesi için büyük mücadele vermiştir. Bu makalede, her iki dönemde de çeşitli engellerle karşılaşılsa da memleketin demiryolu ağlarına kavuşturulması için verilen çabaların özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında önemli bir duraksamaya girmesinin nedenleri üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda; Türkiye’nin demiryolları politikalarındaki kırılmaya neden olan politik ve ekonomik sebeplerin neler olduğunu, nasıl işlediğini ve ortaya konulan saptamalar ışığında, Türkiye’nin Atatürk sonrası girdiği Batı ittifakına dayanan yeni politik yönelimin demiryollarımıza yaptığı etkiyi ortaya çıkarmak temel hedef olmuştur.
Referanslar
Akademi-İktisat. “Türkiye Ekonomisinin 1946-1953 Döneminde Uluslararası Ekonomiye Farklı Bir Eklemlenme Denemesi”. Fatih İstemihan. (Erişim: 15 Ekim 2022). http://www.akademiktisat.net/calisma/tr_iktisat_genel/1946_1953_tr_ekonomi_fihan.htm.
Akalan, Ali Osman. Bir Kurum Olarak Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Tarihi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi,2010.
Akbulut, Gülpınar. “Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Gerçekleşmeyen Demiryolu Projeleri ve Etkileri”. Atatürk Dergisi 1/1 (2012), 225-257.
Akdoğan, Nermin Kılıç, Ruben, Ester. “Amerikan Hegemonyasının Türkiye’de Modernleşme ve Kalkınma Söylemlerine Yansımaları”. Yönetim, Ekonomi, Edebiyat, İslami ve Politik Bilimler Dergisi 6/1 (Haziran 2021), 49-73.
Aksoy, Suat. Kalkınma Sürecinde Türkiye’de Ulaşım: 1980’den Günümüze Demiryolu Deneyimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2015.
Atatürk Ansiklopedisi. Marshall Planı”. (Erişim: 15 Ekim 2022). https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/marshall-plani/
Avcıoğlu, Doğan. Türkiye’nin Düzeni. Ankara: Tekin Yayınevi, 1, 2 Cilt, 1990.
Ay, İsmail Cem. “Marshall Yardımları: Türkiye’nin Dışa Bağımlılık Sürecine Etkileri”. Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2/1 (2021), 53-64.
Aydoğan, Metin. Ülkeye Adanmış Bir yaşam, Atatürk ve Türk Devrimi. İzmir: Umay yayınları, Şubat 2006.
Aydoğan, Metin. Avrupa Birliği’nin Neresindeyiz. İstanbul: Kum Saati yayınları, Ekim 2003.
Aydemir, şevket Süreyya. İkinci Adam. 2 Cilt. İstanbul: Remzi Kitapevi, Mart 2011.
Baskıcı, Murat. “Sevr ve Lozan Antlaşmalarının Başlıca İktisadî Hükümlerinin Karşılaştırılması”. Mülkiye Dergisi 28/242 (2004), 109-126.
Birinci, Ali. Behiç Erkin. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010.
Bülbül, Bilgehan. Marşal Planı ve Türkiye’de Uygulanışı 1948-1957. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Can, Bülent Bilmez. “ Suya Düşen Bir Tatlı Hayal: Şarki Anadolu Demiryolları (Chester) Projesi 1922-1923”. Kebikeç Dergisi 11 (2011),165-204.
Değer, Mehmet Emin. Oltadaki Balık Türkiye. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, Haziran 1998.
Ekinci, İlhan. Fırat ve Dicle’de Osmanlı-İngiliz Rekabeti. Ankara: Asil Yayınları, 2007.
Güler, Yavuz. Marshall Planı Ve Türkiye’de Marshall Planı’nın Uygulanışı. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
Gülsoy, Ufuk. Kutsal Proje, Ortadoğu’da Osmanlı Demiryolları. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
Gümüş, Mustafa. 1893’ten 1923’e Chester Projesi’ne Türk Topraklarında Demiryolu İmtiyaz Mücadeleleri ve Büyük Güçler”. Tarih Okulu 10 (Ağustos 2011), 151-194.
Haykır, Yavuz. Atatürk Dönemi Kara ve Demiryolu İnşa Çalışmaları 1923-1938. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
Internet Archive. “Turkey An Economic Appraisal by max Wex Weston Thornburg”. (Erişim: 27 Kasım 2022), https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.278424/page/n21/mode/2up.
Kalyon, Levent. “Truman Doktrini Üzerine Bir Analiz”. Dergipark 6/11 (2010), 7-26.
Karacan, Ali Naci. Lozan. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, Mart 2018.
Karayemiş, Çiğdem. Türkiye’de Demiryolunun Gelişimi Ve Behiç Erkin Bey. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
Kıvırcık, Emir. Cepheye Giden Yol. İstanbul: GOA Yayıncılık, 2008.
Kopar, Metin. “ABD’nin Türkiye Üzerindeki Projeksiyonu: Thornburg Raporu (1949-1950)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/60 (2018), 306-314.
Miser Sinan. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Demiryolları Politikaları”. Dergipark 2/ 4 (Aralık 2019), 13-35.
Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012, 365.
Örsten Esirgen, Seda. “Lozan Barış Görüşmelerinde İmtiyazlar Sorunu”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (Haziran 2012), 87-114.
Şimşir, Bilal. Lozan Telgrafları (1922-1923). 1 Cilt. Ankara: TTK Yayınları, 1990.
Özkan, Behlül vd. Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni. “Türkiye Müesses Nizamı İle Siyasal İslam’ın Kutsal İttifakı” nşr. Behlül Özkan. İstanbul: Tekin Yayınları, Ocak 2021.
Özkan, Behlül vd. Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni. “Sermayenin Altın Programı: Tepeden İslamlaştırma”. nşr. Deniz Hakyemez. İstanbul: Tekin Yayınları, Ocak 2021.
Özkan, Behlül vd. Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni. “Soğuk Savaş ve Türkiye’de Siyasal İslam’ın Yükselişi: 1945-1970”, nşr. Mehmet Ali Tuğtan. İstanbul: Tekin Yayınları, Ocak 2021.
Özkan, Behlül vd. Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni. “Tek Parti CHP’nin İdeolojisi”, nşr. Burak Cop. İstanbul: Tekin Yayınları, Ocak 2021.
Öztürk, İlker. Osmanlı İmparatorluğundan Günümüze Demiryollarının Gelişimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
Semiz, Yaşar. “Cumhuriyet Döneminde Amerikan Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi: Thornburg Raporu”. Toplum Bilimleri Dergisi 27 (Aralık 2019), 455-484.
Strateji ve Bütçe başkanlığı. “Kalkınma Planları, 1,2,8,9,10,11 Kalkınma Pılan 1963-2023”. (Erişim: 2. Kasım 2022). https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/
Soysal İsmail. Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları. 1. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2000.
TBMM ZC, 1.11.1924.
TBMM ZC, 1.11.1926.
TBMM ZC, 5.11.1927.
TBMM ZC, 1.11.1928.
TBMM ZC, 1.9.1947.
TBMM ZC, 9.7.1948.
TBMM ZC, 24.3. 1950.
TBMM ZC, 9.7.1948.
TBMM ZC, 21.2.1950.
TBMM ZC, 29.5.1950.
TBMM. “Demokrat Parti Programı 1946”. (Erişim: 31 Ekim 2022), 12, 14. (Erişim: 14 Ekim 2022). https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/917/200805461_1946.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları. “1923-2055 İstatistikleri, Hat uzunlukları”, (Erişim: 28 Ekim 2022). https://www.tcdd.gov.tr/kurumsal/istatistikler.
Ulaştırma ve altyapı Bakanlığı. “2019 Bütçe İstatistiği”. (Erişim: 28 Ekim 2022). https://www.uab.gov.tr/uploads/pages/butce-raporlari/uab-2019.pdf.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı. ”TCDD Genel Müdürlüğü 2017, 2021 yıllı istatistikleri”. (Erişim: 2 Kasım 2022). https://static.tcdd.gov.tr/webfiles/userfiles/files/istrapor/ist20172021.pdf.
Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, “Demiryollarının Dünü Bugünü Yarını, Haziran 2013”, (Erişim: 2 Kasım 2022), 19. https://www.sesric.org/imgs/news/Image/908-TCDD.pdf.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü, “İstatistikler, Yıllara Göre Karayolu Uzunlukları”, (Erişim: 2 Kasım 2022). ttps://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Istatistikler/DevletveIlYolEnvanteri.aspx.
Ünlü, Deniz. İzmir İktisat Kongresi Kongre Öncesi Ekonomik Görünüm ve Türkiye Ekonomisine Etkisi. Uşak: Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,2012.
Wikipedi. “Demiryolu Uzunluğuna Göre Ülkeler Listesi”. Erişim 01 Kasım 2022. https://tr.wikipedia.org/wiki/Demiryolu_uzunlu%C4%9Funa_g%C3%B6re_%C3%BClkeler_listesi.
Yalçın Durmuş. Vd. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Tarihi. 1 Cilt. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2011.
Yerasimos, Stefanos. Az Gelişmişlik sürecinde Türkiye. Anakara: Belge Yayınları, Ocak 1986.